Racjonalność procesu kształcenia

Prezentowana monografia jest wynikiem projektu badawczego „Racjonalność kształcenia szkolnego w perspektywie interesów poznawczych jego uczestników”, finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki. Celem tego projektu było zbadanie racjonalności legitymizujących kształcenie szkolne. Niniejszy tom jest publikowany w ramach serii „Racjonalność Procesu Kształcenia”. Naszą intencją jest jednak badanie nie tyle procesu kształcenia, ile przede wszystkim racjonalności tłumaczących logikę kształcenia szkolnego jako takiego. poleca Impuls

W niniejszej książce opracowaliśmy tetragonalną koncepcję racjonalności kształcenia szkolnego, wyróżniając 4 typy racjonalności: prakseologiczną, emancypacyjną, hermeneutyczną i negacyjną. W sensie metodologicznym racjonalność kształcenia szkolnego ujmujemy w kategoriach typu idealnego – konstrukcji teoretycznej o charakterze idealizacyjnym, wskazującej na istotnościowe cechy, ich wzajemne zależności oraz zróżnicowania poszczególnych racjonalności. Podejście takie umożliwiło uwzględnienie zróżnicowań w poziomie nasilenia poszczególnych cech, o ile wspólnie tworzą one konstelację zbieżną z typem idealnym.

Badanie racjonalności ma nie tylko wymiar naukowy, lecz dostarcza również wiedzy istotnej dla rozumienia procesu kształcenia oraz relacji szkoły do życia społecznego. Jeżeli szkoła ma kształcić całościowo, a więc przekazywać nie tylko przydatne, praktyczne umiejętności, lecz także formować kompetencje w zakresie rozumienia siebie i świata, samostanowienia jednostki, umiejętności autonomicznego udziału w dyskursie społecznym i zdolności do zmiany rzeczywistości, powinna proces kształcenia, w sposób czytelny dla jego uczestników, opierać zarówno na racjonalności prakseologicznej, jak i emancypacyjnej i hermeneutycznej. Z drugiej strony, atrybucje racjonalności nie są jedynie kreowane przez szkołę, ale są związane także z indywidualnymi preferencjami oraz – co niezwykle istotne – z postaciami świadomości społecznej i warunkowanymi przez nie dominującymi „interesami poznawczymi”. Tym samym refleksja nad racjonalnościami kształcenia staje się elementem dyskursu dotyczącego stanu społeczeństwa i możliwości zmiany społecznej.

Monografia ma charakter teoretyczno-empiryczny. W części teoretycznej opracowaliśmy koncepcję racjonalności, natomiast w empirycznej przedstawiliśmy wyniki badań jakościowych i ilościowych. Celami badań empirycznych były: rekonstrukcja faktycznych racjonalności kształcenia szkolnego z perspektywy opracowanych typów idealnych, wyjaśnienie zmienności przyjmowanych racjonalności oraz weryfikacja statusu poznawczego opracowanego modelu teoretycznego. Badania miały charakter eksploracyjny. W związku z tym zrezygnowaliśmy z formułowania hipotez. Strategię eksploracyjną uzasadnia zdefiniowanie racjonalności w kategoriach typu idealnego jako konstrukcji poznawczej o charakterze interpretacyjnym oraz brak kompleksowych badań empirycznych w tym zakresie.

Książka powstała na podstawie wspólnie przeprowadzonych badań i przy takim samym udziale obu autorów w opracowaniu ich wyników. Każdy z autorów przygotował odrębne partie tekstu, a mianowicie Bogusław Milerski – rozdziały obejmujące wprowadzenie, kwestie teoretyczne, model teoretyczny oraz badania jakościowe, a Maciej Karwowski – rozdziały poświęcone badaniom empirycznym o charakterze ilościowym. Niemniej jednak monografia stanowi przedyskutowaną i uzgodnioną całość, za którą w równym stopniu ponosimy odpowiedzialność.